Harabeden “Smart City”ye - “Kafkasyanın Hiroşiması” hayata dönüyor
Kafkasyanın Hiroşiması – Azerbaycanın 30 yıl boyunca ermeni işğali altında kalarak cami hariç bir tek sağlam binası kalmayan Ağdam kentini avrupalı gazeteciler böyle tanımlıyor. Düşman 30 yıl boyunca cennet Karabağ topraklarını yakıp – yıkarak yerinde mayınlar ekmiş, evleri, sosyal tesisleri taşına, duvarına kadar söküp talamış, yerinde viranelik bırakmış. Ermeni işğalinden en çok zarar gören arazilerden biri de Ağdam kentidir. Şehir işgal sonucu tam bir harabeye dönüşmüş. Karabağın kalbi olan bu şehir 23 Temmuz 1993-te Ermeni ordusu tarafından işgal edilmişdi. İşğal sırasında ermeniler 147.000 nüfusa malik Ağdam topraklarında tarihi anıtları, mezarlıkları, konutları, hastaneleri, kütüphaneleri, okulları tahrip etmişdir. 12 Mayıs 1994-e kadar süren askeri saldırganlık sonucunda ermeniler Ağdam bölgesi topraklarının 846.7 kilometrekaresini, yani toplam alanın yüzde 77,4-nü işgal etmeyi başarmışlar. 5 yılı aşkın bir sürede Ağdamın müdafaası için yapılan kanlı savaşlarda 5897 kişi şehit düşmüş, 3531 kişi fiziksel engelli kalmış ve 126.000-den fazla kişi evlerinden olmuşdur.
İşgalden önce bu şehirde1898 sosyo-ekonomik inşaat tesisi, 17 sanayi, 31 inşaat, 753 ticaret, 220 ev işletmesi, 480 sosyal bina, 24 bin 446 konut, 54 anaokulu, 116 ortaokul, çeşitli üniversitelerin şubeleri, 13 kültür evi, müzeler, 109 kültür kulübü vardı. Tahminlere göre Ağdam bölgesinin işgali Azerbaycana 252 milyon dolar değerinde maddi hasara neden olmuş.
İşğalciler mezarlıklara bile tecavüz etmiş, tüm mezarları kazmış, ceset kalıntılarını çıkarmış ve kemikleri etrafa yaymışlar... Bu, dünya tarihinde görülmemiş bir vahşilik.
Eski ve zengin bir geçmişe sahip Ağdam topraklarında birçok mimari ve sanat eseri bulunuyordu. Ne yazık ki, Karabağın işğaline son veren Vatan Savaşının son günlerine kadar işgalci rejim Ağdamda yasadışı arkeolojik kazılar yapmış ve bulunan eşyalar Ermenistana taşınmıştır. Ama artık tüm bu sıkıntılar geride kaldı.
20 Kasım 2020-de Dağlık Karabağda ateşkes ilanının şartlarına göre Ağdam şehrinin işgaline son verildi, Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri şehre sahiplendiler. Bu gün artık Azerbaycan devleti ermeni işğalinden kurtarılmış arazilerinde yüzbinlerce hektarlık verimli toprakların göğüsünde açılan yaraları sarmaya çalışıyor. Azerbaycan hükümetinin planlarına göre Ağdam ülkenin dördüncü büyük şehri olacak ve 100.000 kişiye ev sahipliği yapacak. Önce burada yaşayacak insanların iş imkanları dikkate alınmış ve bu yüzden şu an Ağdamda büyük sanayi parkının inşası tüm hızıyla sürüyor.
Ağdamın simgesi ola Cuma Camiinde de çok yoğun çalışmalar yapılıyor. Cami, Azerbaycan Birinci Başkan Yardımcısı Mehriban Aliyeva başkanlığındakı Haydar Aliyev Vakfı tarafından restore ediliyor. Restorasyon sürecine yabancı ülkelerden uzmanlar da katılmış. Ağdamdakı eski Giyaslı camii de restore aşamasında. Aynı zamanda Genel Plana göre yeni bir caminin yapılması da planlanıyor. Her zaman eğitime büyük önem veren Azerbaycan hükumeti Ağdamın hayata döndürülmesi sırasında okulun yapılması meselesini de ön sıraya koymuş. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev geçen yıl Ağdamdayken 1 Nolu okulun temellerini attı. Artıq yeni Ağdamdakı okulun inşaatı neredeyse tamamlanmak üzere. Yaklaşık 1000 öğrenci kapasiteli 3 katlı bir bina olacak.
Bu toprakları bize geri kazandıran şehitlerimiz de unutulmamış. Şehitlerimizin çoğunun mezarının Şehitler Hiyabanında restore edildiği söylenebilir.
Ağdam'ın simgesi sayılan obje ve anıtların da restore edilmesi pilanlanıyor. Şehrin merkezindeki Farhad anıtı, Ekmek Müzesi, Çay Evi restore edilecek.
Karabağ hanları ve ünlü isimlerinin türbelerinin bulunduğu İmaret gibi bilinen arazi önceler "Karabağ" futbol kulübünün oyunlarının yapıldığı stadyum olarak kullanılıyordu. Ama artık yeni Ağdamda bu arazi yalnız Kafkasyada diyil, tüm dünyada çok ünlü Karabağ atlarının yarışma alanı olarak kullanılacak. Ağdamda “Karabağ” futbol takımı için de dünya standartlarında bir stadyum inşa edilecek. Bu, Genel Planda da yer almaktadır.
Esas yoğun çalışmalar eylül ayında planlanıyor. Bu zaman artık şehrin sokaklarının restorasyonu başlayacak. Şu anda şehirde yeni bir parkın inşaatı tüm hızıyla devam ediyor. Ağaçlar dikilir ve bakımı yapılıyor.
Diger önemli çalışmalar iletişimle ilgili. Barda-Ağdam otoyolunun yapımında çalışmaların yaklaşık yüzde 60-70-i tamamlanmış. Ayni zamanda Barda-Ağdam demiryolunun inşaatına da başlanılmış.
Daha önce köyler hariç Ağdam kentinde 40.000 kişi yaşıyordu, 500 hektarlık bir alana sahipti. Şimdi, yeni Genel Plana göre, 1.500 hektarlık bir alanı kapsayan Ağdamda, sadece şehirde yüz bin kişi yaşayacak. Ağdamın kente komşu sekiz köyü kente bağlanacak. Bu nedenle, alanı 1.500 hektara ulaşacak. 27 hektar alana park yapılacak. İçerisine bir göl ve kanallar yapılacak. Şehirde tekerlekli tramvaylar bile olacak. Okul, kreş, yeme-içme tesisi vb. yapılması planlanmaktadır. İnsanların her yere yürüyerek gide bilmeleri için tesislerin bir-birine yakın yerleşmesi planlanıyor. Kısacası, "Akıllı Şehir" - “Smart City” konsepti temelinde geliştirilen Ağdam, 21. yüzyılın Ağdamı olacak. Şehit kanları ile suvarılmış topraklarda, ermenilerin miras koyduğu harabeler üzerinde yeni, güzel Ağdam yeniden doğacak.
Azade Balayeva