Sebepsiz nefret” denen bu içgüdümüzü kontrol edemediğimiz sürece
insanlık yolunda biz ya da içinde olduğumuz toplum ilerleyebilir mi?
Elbette ki hayır.
GİRİŞ…
ABD’li müstesnâ eğitimci Jane Elliott tarafından uygulanan dışlayıcı uygulamaların zararları ve kasEBEpsayıcı uygulamaların da empati duygusunun gelişmesine katlı bağlamındaki sebepsiz nefret deneyine ilişkin üç bölümden ibaret olan, ilk iki bölümü son iki makalemde yayımlanan makalenin bugün de son bölümü okuyucu ile buluşmaktadır.
AYNI HAMAM AYNI TAS MI?
“Mavi Gözler / Kahverengi Gözler Deneyi” sosyal psikoloji tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur. Bu deneyin üzerinden yarım yüzyıldan fazla zaman geçmiş olsa da empati becerisi geliş(tiril)memiş insanlar farklı olana karşı dışlayıcı ve hoyrat muameleye devam etmektirler. Bu bağlamda Elliott, Amerika’da Minnesota eyaletinin Minnepolis kentinde 25 Mayıs 2020 tarihinde akşam saatlerinde yaşanan 20 ABD Dolarlık sahte banknot ihbarı için gelen polislerden biri olan beyaz polis memuru Derek Chauvin’in kelepçeli şekilde yere yüzüstü yatırdığı Afro-Amerikalı şüpheli George Floyd'un boynuna 8 dakika 46 saniye] boyunca diziyle bastırarak öldürmesi olayından sonra verdiği bir röportajda şu sözleri söylemişti. “İnsanlara ırkçılığın neden durması gerektiğini anlatıyorum. Onlar, ‘Bunu nasıl yaparız?’ gibi aynı soruları sormaya devam ediyorlar ve cevapları görmezden geliyorlar. Bunları elli altı yıldır anlatmaya çalıştığım için gerçekten kızgınım.”
Bu tekil örnek bu konuda hiçbir şeyin değişmediği anlamına gelmez aksine kişinin çocukluğu ve geçmiş deneyimleri ile farklı olana empati duygusu, tutum ve davranışları arasında büyük bir paralellik olduğunu gösterir.
SEBEPSİZ NEFRET İÇGÜDÜSÜ…
Sebepsiz nefret içgüdüsü, sanki doğumdan itibaren hepimizde potansiyel olarak var. Sadece ırklarla ilgili de değil. İnsanoğlu kendisi gibi olmayana, kendi gibi yaşamayana, kendisinden farklı düşünene, daha zengin, daha zeki, daha itibarlı, daha eğitimli, daha etkin ve daha başarılı olana, yanlış yaptığını fark edince doğruyu yapana, yaptığı yanlış konusunda kendisini uyarana “nefret” hissi duyuyor. Dünya kurulduğundan beri sayısız göç, sürgün ve zulme neden olan bu duygu tıpkı enerji gibi tükenmiyor, kaybolmuyor sadece şekil değiştiriyor.
ROL MODELLER NE YAPIYOR?
Daha da kötüsü bu güdüyü yok etmekle yükümlü olan kanaat önderleri, eğitimciler, din adamları ve siyasetçiler gibi toplumdaki kimi rol modeller ise bu işle uğraşacaklarına bunlardan kimileri toplumda sebepsiz nefret duygusunu körüklüyor kimisi de de “eşeğin gölgesi” ile ilgileniyor.
EŞEĞİN GÖLGESİ...
Eşeğin gölgesi öyküsüne gelince...
Eski Atina’da önemli bir soruna çözüm aranırken kürsüye fikrini söylemek için filozof Demostenes çıkar. Ancak sözünü dinletemez. İnsanlar sürekli kendi aralarında konuş-makta, filozofu dinlememektedir. Bunun üzerine Demostenes, “Bir hikâye anlatıp ineceğim” diye bağırır ve sessizlik olunca anlatmaya başlar:
“Bir yolcu Atina’dan Megara’ya gitmek için bir eşek kiralamış. O eşeğin üzerinde, kiralayan eşeğin sahibi de yayan olarak yanlarında beraber yola çıkmışlar. Derken öğle sıcağı bastırmış, biraz dinlenmek ve öğle yemeği yemek için durmuşlar ama hiç gölgelik yokmuş ve eşeğin sahibi hemen eşeğinin gölgesine sığınmış. Eşeği kiralayan, ‘Sen çekil gölgede benim oturmam gerek’ demiş. Eşeğin sahibi itiraz etmiş: ‘Tabi ki ben oturacağım, çünkü eşek benim.”
Yolcu; “Ama eşeği kiraladım” deyince de, “Ben sana eşeği kiraladım gölgesini değil” cevabını almış ve tabi sonunda aralarında kavga çıkmış.
Hikâyeyi dinleyen herkes dikkat kesilmiş ve hikâyenin sonunu bekliyormuş ama Demostenes bu noktada kürsüden inmiş ve uzaklaşmaya başlamış.
DEMOSTENES’İN MÂNİDAR CEVABI…
Dinleyiciler, "Hey ne oldu sonunda? Hikâyenin sonunu anlat” diye bağrışmaya başlayınca Demostenes kürsüye dönmüş ve demiş ki; “Ben sizin için çok önemli bir konuda bir şeyler anlatmaya çalışıyorum ama siz eşeğin gölgesini merak ediyorsunuz. Artık ne fikrimi söyleyeceğim ne de öykünün sonunu” deyip yürüyüp gitmiş.
SONUÇ...
Maalesef toplum ve nice rol modeller, toplumun esenliği için son derece önemli konularla ilgilenmek yerine eşeğin gölgesi gibi incir çekirdeğini doldurmayan konularla ilgileniyor ve zamanları başta olmak üzere kaynaklarını hebâ ediyor.
Böylesi toplumların uygar dünyadan ve uygar yaşamdan nasipleri de hiç şüphesiz ki ilgilendikleri ve önem atfettikleri şeyler nispetinde olacaktır...
“Sebepsiz nefret” denen bu içgüdümüzü kontrol edemediğimiz sürece insanlık yolunda biz ya da içinde olduğumuz toplum ilerleyebilir mi? Elbette ki hayır.
Eserleri onlarca değişik dile çevrilen Merhum Cengiz Aytmatov ile Anadolu hümanizmasının öncülerinden Yunus Emre’nin sözleriyle makalemize son verelim:
“Bir insan için en zor şey, her gün insan kalabilmektir.” Cengiz Aytmatov
“Gelin tanış olalım. / İşi kolay kılalım. / Sevelim, sevilelim. / Bu dünya kimseye kalmaz.” Yunus Emre
© 2024. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.
KAYNAKLAR
---; “Elliott, Jane, 1933”, https://aspace.lib.uiowa.edu/agents/people/78, Erişim Tarihi:19.03.2024.
---; “Jane Elliot”,https://en-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/Jane_Elliott?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl= tr& _x_tr_hl=tr&_x_tr_pto=sc, Erişim Tarihi:19.03.2024.
Akyol, Tuba; “Göz Göre Göre Kör”, Milliyet, 15.10.2006.
Bloom, Stephan G.;“Blue-Eyes, Brown-Eyes: The Experiment that Shocked the Nation And Turned a Town Against its Most Famous Daughter”, https://blogdomensalao.files.wordpress.com/2013/02/ blue-eyes-brown-eyes-bysgbloom.pdf, Erişim Tarihi:19.03.2024.
Çağlar, “Kuraldışı Bir Öğretmen Jane Elliott ve Ayrımcılık Deneyi”, 21.12.2016, https://www. matematiksel.org/kuraldisi-bir-egitmen-jane-elliott/, Erişim Tarihi:19.03.2024.
Field, Marily n; “A Clas Divided”, https://www.researchgate.net/publication/ 260843802_ A_Class_ Divided, Erişim Tarihi:19.03.2024.
Kaya, Özgür, “Sebepsiz Nefret”, 14.08.2020, http://www.hurfikir.com.tr/kose-yazisi/3371/sebepsiz-nefret.html, Erişim Tarihi:19.03.2024.
Öztürk, Mustafa ve Derin Sümeyye; Sosyal İçermede Temel Kavramlar, T.C Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Sosyal İçerme Eğitim Programı, Ankara 2021.
Paker, Murat; “Psikolojik Açıdan Önyargı ve Ayrımcılık”, Engelliliğe ve Cinsiyete Dayalı Ayırımcılık, (Derleyenler: Melisa Soran, Özgür Şensoy ve Melike Ergün), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2015.
The Eyes of Jane Elliott by Brigitta Horizon Magazine, September 2000, https://www.pressenza.com/ wp-content/uploads/2023/01/Kral-2000-The-Eyes-of-Jane-Elliott.pdf, Erişim Tarihi:19.03.2024.
