Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti’nin İlk Başbakanı
Ovannes Kaçaznuni’ye ait
“Taşnak Partisinin Yapacağı Bir Şey Yok”
adlı bu rapor ve eser
Ermeni milliyetçi hareketinin içine düştüğü durumları,
nerelerde yanlış yaptıklarını göstermesi,
her daim kendi fikirlerinden ziyâde
büyük güçlerin fikirlerine önem vererek kaybettiklerini
ve yalnız bırakıldıklarını belirtmesi bakımından
güzel ve önemli bir öz eleştiri örneği olarak da
değerlendirilebilir.
GİRİŞ…
Asılsız Ermeni iddialar kapsamında hazırlanan bu makale dizisinin daha önceki on bölümünde Rusya’da 1917 yılında Çarlık monarşisinin sona ermesiyle sonuçlanan Şubat Devrimi, bundan sekiz ay sonra meydana gelen ve Rusya’daki merkezî idarenin Bolşeviklerin eline geçmesiyle sonuçlanan Bolşevik Devrimi ve Rusya’da meydana gelen bu gelişmeler üzerine Rus Kafkas Cephesinin çökmesi, 1915 baharında Van’da meydana gelen Ermeni İsyanı esnasında Van ve kâzâlarında Ermeni milislerin yaptıkları Müslüman katliamı ile bu konuya, arşivlere ve politikacıların konuya ilişkin yaklaşımları hakkında ABD’li Orta Doğu tarihçisi Prof.Dr. Justin McCarthy’nin tespit ve değerlendirmeleri, tehcirin saikleri ve tehcire uzanan süreç, Ekim Devrimi sonrası bölgedeki Müslüman Katliamı ile bir Rus muhabirin kaleminden bölgedeki Ermeni mezâliminin ifşaası, Ekim Devrimi sonrası bölgedeki Müslüman Katliamı, bir Rus muhabirin kaleminden bölgedeki Ermeni mezaliminin ifşaası, durdurulan katliam ve kurtarılan vatan toprakları, 26 Mayıs 1918 tarihinde kurulan Ermenistan Demokratik Cumhuriyetinin ilk başbakanı Ovannes Kaçaznuni kısa öz yaşamı ve Ermeni çetelerin bölgedeki Müslüman ahaliye yaptıkları katliam konusunda bir itiraf mahiyetindeki raporu hakkında kısa ön bilgi ile Kaçaznuni’nin itiraf mahiyetindeki raporundan kesitler ile Aralık 1920 sonu ve Ocak 1921 ayında Ermenistan’ın Kızılordu tarafından işgâl edilerek ülkede Moskova’ya bağ(ım)lı bir sosyalist yönetim kurulması ve bu süreçte ülkedeki Taşnak üyelerinin de ülke dışına sürgüne gönderilmesi sonucu Taşnak üyelerinin ayaklarının suya ermesinden bahsedilmiştir. Makale dizisinin bugünkü son bölümünde ise Kaçaznuni’nin raporuna ilişkin değerlendirme ve Taşnak arşivindeki belgelerin de Kaçaznuni’yi doğrulaması ve sonuç mahiyetindeki bir kapanış yazısı yer almaktadır.
KAÇAZNUNİ’NİN RAPORUNA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME…
Bu rapor Türk-Ermeni ilişkileri tarihi üzerine çalışan araştırmacıların bilmesi gereken ve tarihi gerçekler açısından büyük önem arz eden bir belgedir.
Kaçaznuni henüz raporun ilk sayfasında söyleyeceklerinin konferanstaki katılımcıların tepkisini çekeceğini bilmesine rağmen fikirlerini, anlama ve muhâkeme yeteneğine sahip olduğunu bildirerek kendi istek ve arzusu ile dile getireceğini bildirmiştir.
Kaçaznuni bahse konu raporunda konuya, Ermeni Meselesinin tarihî sürecini ve bu süreç içerisinde meseleye Taşnak Partisinin dâhlini belirtmek maksadıyla 1914 yılından itibaren başlamış, 1914 yılını Ermeni Meselesinin geçtiği süreçleri, gelişmeleri ve nasıl oluştuğu, nereye vardığı ve tüm bu süreç esnasında Taşnak Partisinin izlediği yolu ve ileride nasıl bir yol izlemesi gerektiği açısından değerlendirmiştir.
“Taşnaksutyun Partisinin Artık Yapacağı Bir Şey Yok” adlı bu rapor ve eser Ermeni milliyetçi hareketinin içine düştüğü durumları, nerelerde yanlış yaptıklarını göstermesi, her daim kendi fikirlerinden ziyâde büyük güçlerin fikirlerine önem vererek kaybettiklerini ve yalnız bırakıldıklarını belirtmesi bakımından güzel ve önemli bir öz eleştiri örneği olarak da değerlendirilebilir.
TAŞNAK ARŞİVİ DE KAÇAZNUNİ’Yİ DOĞRULUYOR…
Kaçaznuni’nin raporundaki tespitleri Taşnak arşivlerindeki diğer belgeler de doğrulamaktadır. Bir kısmı Ermenistan devlet arşivlerinde saklı bulunan Taşnak belgeleri, “Soykırım Yalanı”nı aynı Kaçaznuni gibi çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır. Bizzat Taşnak kaynakları, Çarlık Rusyası ve Batı emperyalizmi tarafından [I. Dünya Savaşı’nda] Türkiye’ye [Osmanlı İmparatorluğu’na] karşı nasıl kullanıldıklarını, [Kafkas Cephesi’nde Osmanlı İmparatorluğu tarafından kaybedilen ve bunun sonucu Rus Kafkas Ordusunu ve 1918 yılı başından itibaren de iki buçuk ay süreli Ermeni] işgâl[i] sırasındaki [işgal altındaki yerleşim merkezlerinde gerçekleşen] Ermeni Mezâlimini ve Türk ordusunun buna karşı verdiği haklı savaşı ispatlamaya yetiyor.
SONUÇ…
Yazı dizisinin ilk bölümünde de ifade edildiği gibi her yıl bilhassa da diasporadaki (anavatanları dışında yaşayan) Ermeniler, bunların etkilediği çevreler ve Türkiye’nin uluslararası alanda manevrâ alanını daraltmak isteyen uluslararası aktörler tarafından I. Dünya Savaşı döneminde Türkler tarafından Ermenilerin Soykırıma mâruz bırakıldığına ilişkin hezeyana varan mesnetsiz iddialar yoğunlaşır.
Bir 24 Nisan’ı daha geride bırakırken sadece bizleri değil konunun cümle paydaşlarını ilgilendiren bu konu, (26 Mayıs 1918 tarihinde ilan edilen Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti’nin Temmuz 1918-Ağustos 1919 döneminde on üç ay başbakanlığını yapmış ilk Başbakanı olan Ovannes Kaçaznuni’nin konuya ilişkin yazılı itiraflarını da içerecek şekilde ele alınmıştır.
Diğer bilgi ve belgeler bir yana sadece Kaçaznuni’nin söz konusu raporu / kitabında yer alan ve bir itiraf(nâme) niteliğindeki bilgiler bile konuya ilişkin süregelen Ermeni iddialarının ne denli mesnetsiz olduğunu, bilhassa da Ermeni diasporasının gerçeklerle yüzleşmekten kaçınığını açıkça göstermektedir.
Konunun, farklı farklı açılardan ve bağlamda ele alınması mümkün olmakla birlikte, bu makale sersinin yazarı tarafından bu makale sayfasının sınırlılıkları çerçevesinde ve Kaçaznuni’nin raporu bağlamında ele alınmıştır. Kaçaznuni’nin bahse konu raporunun esere dönüşmüş hâlinin Rusya arşivlerindeki nüshâsının Türkçeye çevirisinin uzanımı aşağıdadır:
Bu makale serisinde yüz küsur yıl önce yaşanmış bu olayların, okuyucu tarafından bağlamı ile birlikte anlaşılması için gerek bazı bölümlerde gerekse söz konusu raporda / eserden alıntılanan bilgilerde, ifadeler arasına yer yer köşeli parantezlerle bilgiler ilave edilerek konu hakkında insicam ve anlaşılma kolaylığı sağlanmıştır.
Bilhassa da diasporadaki Ermeniler, kentli ve örgütlü bir topluluk olup bunların yaşadıkları ülkelerde kamuoyunu ve yönetimleri etkileme imkânı bulunmaktadır. Bu yandan diaspora Ermenilerinin gerçeği saptıran tutum ve çabaları bir yandan da politik çıkarları gereği Türkiye aleyhinde olan uluslararası özne ve çevrelerin gerek diasporanın bilinen menfi çabalarını gerekse de konuyu Türkiye aleyhine ve / veya Türkiye’nin manevrâ alanını daraltmaya yönelik bir enstrüman olarak kullanma çabası içinde bilinen bir husustur. O hâlde ne yapılmalı? Bu zamana dek yapılagelen faaliyetlerin türü ve kapsama alanı genişletilerek sürdürülmelidir.
© 2025. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.
FAYDALANILAN KAYNAKLAR
---, “Ermeni Devrimci Federasyonu”, http://tr. wikipedia.org/wiki/Ermeni_Devrimci_Federasyonu, Erişim Tarihi: 24.05.2015.
---; Ermeniler 800 Yıllık Barışı Bozdu.”04.12.2019, http://www.ermenisorunu.gen.tr/tr/justin-mccarthy-ermeniler-800-yillik-barisi-bozdu/?amlang=saved, Erişim Tarihi: 08.04.2025.
---, “Ermenistan Başbakanı Ovanes Kaçaznuni’nin İtirafları”, https://ankhukuk1.blogspot.com/2016/01/ ermenistan-basbakan-ovanes-kacaznuninin_3. html, Erişim Tarihi: 15.10.2016.
---, “Ermeni Belgeleriyle Soykırım Yalanı: Ovanes Kaçaznuni’nin İtirafları”, https:// yenidenergenekon.com/909-ermenistan-basbakani/, Erişim Tarihi: 30.12.2016.
---, “Hamazasp Srvandzyan”, https://az.wiki pedia.org/wiki/ HamazaspSrvandzyan, Erişim Tarihi: 10. 12.2020.
---, Sosyal Demokrat Hınçak Partisi, https: //tr.wikipedia.org/wiki/Sosyal_Demokrat_ Hınçak_ Partisi, Erişim Tarihi: 13.06. 2021 ve Ermeni Komitelerinin Amaçları ve Eylemleri, ss. 10-11.
Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1970.
Berna Türkdoğan, “Türk-Ermeni İlişkileri (Tehcirden Günümüze)”, Doktora Tezi, Ankara Üni. SBE Tarih (Türkiye Cumhuriyeti) ABD, 2006.
Emre Ilıkan, Van'daki Zeve Şehitliği, Ermeni çetelerinin gerçekleştirdiği katliamın en büyük kanıtı, 29.04.2021, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/vandaki-zeve-sehitligi-ermeni-cetelerinin-gerceklestirdigi-katliamin-en-buyuk-kaniti/2222996, Erişim Tarihi: 06.04.2025.
Enis Şahin, “Bolşevik Hükûmeti’nin Ermeni Siyaseti ve “Türk Ermenistanı” Meselesi”, https://dergi park.org.tr/tr/ download/ article-file/33283, s. 29, Erişim Tarihi: 15.02.2025.
Enis Şahin, Diplomasi ve Sınır Gümrü Görüşmeleri ve Protokolleri 1918, 1. Baskı, Yeditepe Yay., İstanbul 2005.
Enis Şahin, Türkiye ve Maverâ-yı Kafkasya İlişkileri İçerisinde Trabzon ve Batum Konferansları ve Antlaşmaları (1917-1918), TTK Bsmv., Ankara 2002.
Fahir Armaoğlu 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1914-1990), C. 1 (1914-1980), 8. Baskı, Türkiye İş Bankası Yay., Ankara 1992.
Erdal İlter; Ermeni Kilisesi ve Terör, Köksav Yayınları, Ankara 1999.
Fatma Nur Gücüyener ve Hüseyin Sara, “Hovhannes Kaçaznuni’nin Hayatı”, KAREN Dergisi, 2023 9 / 17, Trabzon.
Gnkur. ATASE Bşk.lığı, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekâtı, C. II, Gnkur.Bsmv., Ankara 1993.
Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ermeni Komitelerinin Amaçları ve Eylemleri (Meşrutiyet’in İlanından Önce ve Sonra), Yay. Haz.: Ahmet Tetik, Melike Gürler ve Çiğdem Aksu, Gnkr.Bsmv., Ankara 2008, s. 22.
Haluk Selvi, “Birinci Dünya Savaşı Sırasında Doğu Anadolu’da Ermeni Faaliyetleri”, http://www.satemer. sakarya.edu.tr/pdf/ BirinciDunyasavasiermpolitikalari.pdf, Erişim Tarihi: 10.10.2014.
Haluk Selvi, “Anadolu’dan Kafkasya’ya Bir Ermeni Çete Reisi: Antranik Ozanyan”, Sekizinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri, XIX. ve XX. Yüzyıllarda Türkiye ve Kafkaslar, C. I, Gnkur ATASE Bşk.lığı Yay., Ankara 2003.
Ian Westwell, I. Dünya Savaşı, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara 2012.
İlhan Şahin,“Sancak”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 36, İSAM, İstanbul 2009.
İlknur Koç Çiftçi, “1915 Van’da Ermeni İsyanı ve Aram Manukyan”, Academic Journal of History and Idea, Vol. 9, Issue 3, September 2022, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/ 2168800, ss. 1148-1152.
İrfan Paksoy, Cihan Harbi’nde Osmanlı Devleti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2018.
İrfan Paksoy, Kafkas İslam Ordusu, basılmamış eser. İrfan Paksoy, “Ermeni Mezâlimi ve Uluslararası Camiâya Yansımaları”, dibace.net, 24.04.2021, http://www. dibace.net/ irfan -paksoy /ermeni-mezalimi- ve- uluslararasi -camiaya-yansimalari/, Erişim Tarihi: 05.05.2021.
İsmail Özdemir, “ABD'li tarihçi Prof. Dr. McCarthy: Ermeniler arşivlerine kimsenin bakmasına izin vermiyor”, 26. 01.2018,https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/abdli-tarihci-prof-dr-mccarthy-ermeniler-arsivlerine-kimsenin-bakmasina- izin-vermiyor/1043137, Erişim Tarihi: 06.04.2025.
Kâmuran Gürün, Ermeni Dosyası, 4. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara 1988.
Mim Kemâl Öke, Ermeni Meselesi, Aydınlar Ocağı Yay., İstanbul 1986; Murat Gündoğdu, “Bogos Nubar Paşa’nın Siyasi Faaliyetleri (1912-1922)”, YL Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üni. SBE, Bilecik 2019.
Nejla Günay, “Zeytun İsyanları”, https:// turksandarmenians. marmara.edu.tr/tr/ zeytun-isyanlari/, Erişim Tarihi: 07. 02.2024.
Nevzat Artuç, “1915 Ermeni Olaylarına Farklı Bir Bakış”, Gaziantep Üni. SB Dergisi, 7(1), 2008, s. 63, https:// dergipark. org.tr/tr/ down-load/article-file/ 2 23 516, Erişim Tarihi: 07.02. 2024.
Noyan Umruk, “Keşke Olmasaydı”, https://www.turkishnews.com/2023/04/27/keske-olmasaydi/, Erişim Tarihi: 06.04.2025.
Nurcan Yavuz, “Doğu Anadolu’daki Ermeni Mezaliminin Brest-Litovsk Barış Görüşmelerinde Protestosu”, Gnkur. ATAŞE, Kls.151, D.200-678, F.108-118’den naklen, http://dergiler. ankara. edu.tr/dergiler/45/ 814/ 10333. Pdf. Erişim Tarihi: 15.11.2013.
Ömer Lütem; “The Armenian Demands at the Paris Peace Conference of 1919”, Review of Armenian Studies, C. 4, No. 11-12, 2007, https://avimbulten.org/public/ images/ uploads/files/lutem11_12.pdf, Erişim Tarihi: 05.04.2025;
Ovannes Kaçaznuni, (Ermenistan’ın İlk Başbakanı), Taşnak Partisi’nin Yapacağı Bir Şey Yok (1923 Parti Konferansı’na Rapor), (Çeviri: Arif Acaloğlu), Kaynak Yayınları izniyle İstanbul Ticaret Odası Yayını, İstanbul 2008.
Prof.Dr. Justine McCarthy’nin 26.03.2005 tarihinde TBMM Genel Kurulunda Yaptığı Konuşma.
Şevket Süreyya Aydemir, Şevket Süreyya. Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, C. III, Remzi Kitabevi, İstanbul 1972.
Veli Yılmaz, Türk-Ermeni Sorununun Tarihi Gelişimi, Harp Akademileri Bsmv., İstanbul 1993.
Yunus Hocaoğlu, Anadolu'da bir asırdır dinmeyen acı: 519 bin şehit, 21.04.2018, https:// www.aa.com.tr/tr/ turkiye/anadoluda-bir-asirdir-dinmeyen-aci-519-bin-sehit/1124461, Erişim Tarihi: 06.04.2025.
Yusuf Halaçoğlu, Osmanlı Devleti Neden Tehcir Uyguladı, TBMM Basımevi, Ankara 2021.
