Bazı kitaplar vardır ki geçmişi anlatırken geleceğe ışık tutar. Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde Orta Doğu, Kafkaslar ve Balkanlar’da meydana gelen gelişmeler ve olaylar günümüzde yaşanan hadiselerin emaresini teşkil eder. Falih Rıfkı Atay’ın Zeytindağı adlı kitabı bunlardan bir tanesidir. Bu yazıda Zeytindağı ile aynı dönem ve bölgenin olaylarının aktarıldığı bir kitaptan bahsedeceğim. Kitabın adı: Mehmet Şevki Yazman’ın kaleminden: Filistin İçin Çarpıştığımız Günler.
Birinci Dünya Savaşı esnasında genç bir subay olan Mehmet Şevki Yazman anılarını 1948 yılında Ulus gazetesinde 36 sayı halinde yayımlamıştır. Filistin cephesinde ön safta görev yapan Teğmen M. Şevki gözlem ve muhakeme yeteneği ile sadece cepheyi değil cephe gerisini de anılarında tüm gerçekliğiyle anlatmıştır. Dr. Volkan Yaşar’ın tarihçi kimliği ile aslı değiştirilmeden kitaplaştırılan anılar, Falih Rıfkı’nın Zeytindağı adlı eseri tadında, bölgenin ve dönemin resmini çekmiştir.
Savaş esnasında geceleri ekmek için yapılan mücadelelerden, su kuyusu başındaki kavgalara, Arap aşiretleriyle kurulan ilişkilerden, Yahudi kolonilerine kadar pek çok detay var. Sivrisinek yuvalarında barınma, kıyasıya geçen çatışmalar, uzun süre aç kalan ama yılmayan askerler, yiyecek yokluğunda ekmek yedirilen katırlar… Bütün bunların içinde dimdik ayakta duran bir Mehmetçik! Komutanına sadakatle bağlı, cephede en zor şartlarda bile görev bilinciyle hareket eden Türk askeri profili var bu eserde.
Anlatılanlar sadece muharebe sahasında yazılmış taktik notlardan ibaret değildir. Cephenin genelinde yaşananlar, ekselans vagonunda geçirilen uykusuz bir nöbet, bir Arap şeyhiyle yapılan stratejik görüşme, Yahudi kolonilerinin yarattığı sosyo-politik dönüşümler, müttefikimiz Almanlarla olan ilişkiler… Özellikle Mustafa Kemal Paşa’nın cepheye gelişinin askerî disiplini nasıl sil baştan inşa ettiğini anlatan cümleler…
Peki ya Arap başkaldırısı? Bugün dahi çok tartışılan bu konuyu Yazman bizzat cephede yaşamış bir subay olarak tüm çıplaklığıyla yazıyor. Bedeviler nasıl sırt çevirdi? İngilizler, Arapları nasıl kendi yanlarına çekti? Yahudilerin bölgedeki istihbarat faaliyetleri nelerdi? Tüm bunların izlerini bu hatıratta bulmak mümkün.
Liman von Sanders’tan komutayı devralan Mustafa Kemal Paşa’nın varlığının cephedeki ruhu nasıl değiştirdiği, Yazman’ın satırlarında hissediliyor. Yazman, ilerleyen sayfalarda Mustafa Kemal Paşa’nın Yıldırım Orduları Komutanlığına atanmasıyla birlikte cephedeki hava nasıl değişti, onu da anlatıyor. O günkü ifadesiyle söyleyelim: “Paşa cepheye gelir gelmez Türk ordusunda bir diriliş başladı.”
“Zeytindağı” eseriyle sık sık kıyasladığım bu çalışma, anlatım biçimi ve tarihî olayları aktarma tarzıyla benzer bir etki yaratmaktadır. Kitabın kurgusu, okuyucuyu savaş sahnelerine taşıyacak kadar kuvvetlidir. Askeri disiplin, açlık, sıcak, susuzluk gibi insanî ve fizikî zorluklar büyük bir içtenlikle aktarılmıştır.
Kitap, bugünün Orta Doğu’sunu anlamak isteyenlere de çok şey ifade ediyor. Çünkü İsrail’in kuruluşuna, bölgedeki Arap-Yahudi ayrışmasına ve Osmanlı sonrası güç boşluğuna giden yollar bu anılarda gizli. Bu bağlamda eser, emperyalizmin Orta Doğu’daki etkilerini, Osmanlı’nın çöküş sürecini ve bölgedeki sosyo-politik dönüşümleri anlamak isteyenler için önemli bir kaynak teşkil etmektedir. Hem geçmişin unutulmuş tanıklığını gün yüzüne çıkarmakta hem de geleceğe kalıcı bir miras bırakmaktadır. Kitabı okurken bir olaydan diğerine geçerken adeta tarih içinde seyahat ediyorsunuz. Yahudi göçlerinden Osmanlı’nın yorgun düşmüş ordularına kadar her konu bilimsel bir titizlikle ele alınmış.
Mehmet Şevki Yazman… Adını ilk duyduğumda, bir zamanlar vatan toprağı için silaha sarılmış nice Türk subayından biri sanmıştım. Fakat Yaşar’ın doktora tezi çalışmasını kitaplaştırdığı “Çok Yönlü Bir Şahsiyet, Asker, Siyasetçi ve Fikir Adamı: Mehmet Şevki Yazman’ın Faaliyetleri (1914-1974)” adlı eserini elime aldığımda satırlar ilerledikçe gördüm ki o yalnızca bir subay değil; aynı zamanda bir hafıza, bir anlatıcı ve bir milletin haysiyetli direnişinin canlı şahididir. 1917-1918 yıllarında Filistin cephesinde yaşadıklarını günbegün kaleme aldığı bu hatıralar, şimdi Dr. Volkan Yaşar’ın kıymetli çalışmasıyla kitaplaştırılarak Türk milletinin vicdanına emanet edilmiştir.
Bize böyle bir eser bırakan Mehmet Şevki Yazman’ı rahmetle anıyor, şükranlarımı sunuyorum. Bu güzel kitabı okuyucuyla buluşturan Net Kitaplık ve Doç. Dr. Fahri Atasoy’a teşekkür ediyorum. Geçmişe ve geleceğe pencere açan paha biçilmez hatıraların Türk milletine ve gelecek nesillere aktarılmasını sağlayan Dr. Volkan Yaşar’ı özellikle tebrik ediyor, başarılarının devamını diliyorum.
Kaynaklar:
Volkan Yaşar, Mehmet Şevki Yazman’ın Kaleminden Filistin İçin Çarpıştığımız Günler, 1. Baskı, Net Kitaplık Yayınları, Ankara, Haziran 2025.
Volkan Yaşar, Çok Yönlü Bir Şahsiyet, Asker, Siyasetçi ve Fikir Adamı: Mehmet Şevki Yazman’ın Faaliyetleri (1914-1974), 1. Baskı, Net Kitaplık Yayınları, Ankara, Haziran 2025.
