Ukrayna’nın eski Cumhurbaşkanı Yanukoviç 24 Şubat’ta harekete geçen işgalci Rus ordusunun sayesinde yeniden başkan olma hayaliyle Minsk Moskova arasında mekik dokuyadursun, eski Sovyet coğrafyasının bir başka ücra köşesinde, uhulet ve suhulet içinde başkanlık değişimi yaşandı.
15 Mart seçimlerini Serdar Berdimuhammedov takriben yüzde 73 ile kazandı. Serdar başkanlığı mesleği dişhekimliği olan babası Kurbankulu/ Gurbangulı’ndan devraldı. Bu makama gelmeden evvel babası Serdar’ı bakan yardımcılığı ve daha sonra merkezi Anav olan Ahal ili vali yardımcılığı gibi değişik makamlarla bu göreve hazırlamıştı. En son geçen sene yeni oluşturulan başbakan yardımcılığına getirilmişti. Baba Berdimuhammedov ‘Arkadag’ yani koruyucu olarak oğluna bir şekilde danışmanlık yapmaya devam edecek.
Bu iki başlılıktan Kazakistan gibi kriz çıkabilir mi diye haklı olarak bir düşünce oluşabilmekte. Şimdiye kadar rekabetçi siyasi yapının henüz çok gelişmediği Türkmenistan’da Serdar’ın başkanlığına kesin gözüyle bakılıyordu. Ancak babanın yüzde 97 ile kazandığı 2012 ve 2017 seçimlerinden sonra oğulun çok adaylı seçimde sadece yüzde 73 alması çoğulculuk yönünde olumlu bir gelişme hatta ilerleme olarak yorumlanabilir. Türkmenistan bağımsızlığa sonradan Türkmenbaşı soyadını kullanan Saparmırat (Sefer Murat) Niyazov ile 1991 sonunda kavuşmuştu. Komünist partiden bağımsızlığa devşirilen kadrolar Türkmenbaşı’nın şahsiyeti etrafında kurgulanan şahıs kültünü sorgulamadan icra ettiler. 1991’den itibaren Türkmenbaşı’nın ani kalp krizinden öldüğü 2006 senesine kadar Sovyet döneminde ihmal edilmiş başta başkent Aşkabat olmak üzere ülkenin belli başlı şehirleri imar edildi, ülkenin petrol ve doğalgaz gibi yeraltı kaynaklarının getirdiği refah bir şekilde abidevi bina ve alanlara ayrıldı. Bu bağlamda halka ücretsiz doğalgaz ve elektrik verildi. Yazdığı kitap Ruhname’ye ise manevi bir anlam kazandırmaya çalıştı. Ne kadar Aşkabat ve doğduğu şehir Gıpçak/ Kıpçak’ta büyük abidevi camiler yaptırmış olsa da eski komünist olarak pek dindar sayılmazdı. Türkmenbaşı’nın ölümü ile yurtdışındaki banka hesaplarında büyük miktarda meblağların varlığı ortaya çıktı. Bilhassa Deutsche Bank gibi Alman bankalarında 30 milyar Dolar kadar para varlığı duyumu var. Paranın akıbeti henüz meçhul. 2006’da gelişen ani durum ile birlikte Gurbangulı (Kurbankulu) Berdimuhammedov başkanlığı devraldı. Formalite icabı yapılan 2007 seçimlerinde yüzde 90’a yakın oy almıştı. Berdimuhammedov önceki cumhurbaşkanının bir külte varan aşırı etkisini biraz olsun azaltsa da, bazı uygulamaları dikkat çekmişti. Müzisyen olarak televizyonlara çıkan cumhurbaşkanının siyah araç fobisi 2018 yılında siyah araçların yasaklanmasına ve bütün araçların beyaz renkte olmasına yol açtı. Ancak Niyazov’un Türkmenistan’a getirdiği ‘kalıcı tarafsızlık’ politikası yüzünden Türk Devletleri Teşkilatı’na henüz sadece gözlemci olarak iştirak etmiştir. Bu kalıcı tarafsızlık Rusya’nın eline herhangi bir koz vermeme olarak düşünülebilir. Ne kadar Türkmenistan’daki Rus kökenli ve Rusçu nüfus bilhassa Kazakistan ile karşılaştırıldığında çok az olsa da, Ukrayna örneğinde de görüldüğü gibi, Rusya’yı tahrik etmeye gelmez. 2017’de Putin’in Türkmenistan ziyareti sırasında Rusya Afganistan sınırına İslamcı terörizm ile mücadele bahanesiyle üs talep etmişti. Türkmenistan kalıcı tarafsızlığını ileri sürerek bu talebe olumlu cevap vermemişti. Rus işgaline karşı bilhassa 19. yüzyılda kanlı bir bağımsızlık mücadelesi olmuştur. Ruslar Türkmen direnişini ancak 1881’de Göktepe’de gerçekleştirdikleri 28 bin şehit verilen katliamdan sonra kırabilmişlerdi. Katliamdan sorumlu Rus komutanı ise 1877/78’deki 93 Harbi’nde Plevne’de Gazi Osman Paşa’ya karşı Rus ordusunun sol cenahında savaşan ve Rumeli topraklarında büyük Türk/ Müslüman kıyımının sorumlusu Skobolev idi. Bugün bu hazin olayın anısına dört minareli mavi kubbeli devasa Göktepe Camii ile idrak edilmektedir. Skobolev Göktepe Katliamı’ndan bir sene sonra Moskova’da bir genelevde ölmüştür. Türkmenistan’daki görev değişimini uzmanlar aslında başkanın yedi yıllık görev süresinin dolacağı 2024 senesinde bekliyorlardı. Seçimlerin 2022 yılının Mart ayında yapılması önceden gizlice planlanıp planlanmadığı veya Kazakistan’daki olayların etkisiyle mi yapıldığı bilinmiyor. Ayrıca 2019’dan beri baba Berdimuhammedov’un ağır hasta olabileceği varsayılmakta. Yani seçimler onun sağlık durumuyla ilgili olabileceği düşünülmekte. Çünkü Berdimuhammedov 2019 yılında haftalarca kamuoyundan kaybolmuş ve kendisinden herhangi bir bilgi alınamamıştı. Fakat burada bazı hesaplamaların da rolü olabilir. Örneğin Berdimuhammedov iktidarını 15’inci yılında oğluna devrederken, oğul Serdar kendisi için oluşturulan başbakan yardımcılığı makamına 2021’nin 12 Mart’ında getirilmişti. Artık 40 yaşını geçtiği için anayasaya göre başkanlığı önünde herhangi bir engel yoktu. Dolayısıyle eğer baba Berdimuhammedov’un ciddi sağlık sorunları olabileceğini hesaba katarak kontrollü iktidar devri mantıklıdır.
Serdar Berdimuhammedov Kazakistan cumhurbaşkanı Tokayev gibi Moskova’da okudu ve uluslararası ilişkilerden diploması var. Bundan dolayı Tokayev gibi onun da Rusya ile güçlü bağlantısının var olması muhtemeldir. Türkmenistan doğalgaz zengini olsa da ülkede ekonomik sorunlar nedeniyle zaman zaman cılız olarak adlandırılabilecek Ocak 2022’deki gibi zamlara karşı protestolar olabilmekte. Ancak bu protestoların kontrolden çıkma durumu zayıftır, çünkü etkili olabilecek çalışan nüfusun büyük bölümü yurtdışında yaşamaktadır. Bu önemli değişim süreci mutlaka takip edilip desteklenmelidir. Türkmenistan’daki Hazarötesi Türkmenleri Türkiye ve Azerbaycan halkları için dil ve kültür olarak tarihi Türkistan coğrafyasında kendilerine en yakın topluluktur. Bu bağlar daha da geliştirilmelidir. Ekonomik olarak Türkmen doğalgazı Azerbaycan üzerinden Türkiye’ye ve oradan Avrupa’ya nakledilebilir. Bu konuda bilhassa Avrupa Birliği’nin mevcut Ukrayna Savaşı’ndan dolayı çok ilgili olacağını düşünüyorum.
